De maakbare mens, waar ligt de grens?

Leesvoer voor als je niet per se voor verbetering vatbaar bent.

Als iets de laatste jaren duidelijk is geworden, is dat de overheid zich op microniveau met de burgers wil bemoeien. Van het consultatiebureau en gezondheid en opvoeding tot stikstof en klimaat: de staat weet wat goed voor je is.

Soms is er best iets te zeggen voor deze vorm van bemoeizorg, soms kun je je ook afvragen of mensen niet heel goed zelf kunnen bepalen hoe ze willen leven. Over die zorgzame / betuttelende staat zijn twee nieuwe, kritische boeken verschenen.  

De integrale staat

Het eerste is van Paul Frissen, bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur in Den Haag en emeritus hoogleraar bestuurskunde aan Tilburg University. In De integrale staat bepleit hij dat overheid echt veel te diep in de samenleving is gezakt: 'De afstand tussen politiek en burger is niet te groot, die is veel te klein.'

"Al decennialang horen we dat de overheid kleiner moet, dat de overheid moet terugtreden, dat er moet worden geprivatiseerd, dat er moet worden gedecentraliseerd enzovoorts, enzovoorts," zegt hij in De Telegraaf. "De woorden zijn soms anders, maar het streven is steeds hetzelfde."

Tot achter de voordeur

Er is niets van terechtgekomen, stelt Frissen: "Eigenlijk kun je alleen maar vaststellen dat de rol van de overheid op allerlei terreinen juist gróter is geworden. De hoeveelheid wetgeving is geëxplodeerd. Maar de overheid bemoeit zich vooral ook op microniveau met de burger, tot achter de voordeur."

"In mijn boek heb ik dat genoemd: ’achter de voordeur, onder het bed en tussen de oren’ probeert de overheid op allerlei terreinen van ons privébestaan voor te schrijven, te stimuleren, te verplichten, aan te sturen dat wij een bepaald soort gedrag gaan vertonen."

De maakbare mens

Over dat maakbaarheidsdenken is nóg een interessant boek verschenen: De maakbare mens. 'Of het nu gaat om gezondheid, veiligheid of meningen: alles moet meetbaar en maakbaar zijn. De instabiele factor in deze maakbare samenleving is de mens. Daarom wordt aan de mens gesleuteld: aan zijn gevoelens, gedachten en gedrag. Het doel: een modelburger die geen risico’s neemt, gezond is en altijd de juiste opvattingen heeft.'

Verlies van vrijheid

In De maakbare mens beschrijft historicus, redacteur en freelance journalist Bina Ayar  hoe de maakbaarheidsmanie gepaard gaat met moralisme, controle en het verlies van vrijheid, verbinding en verbeelding.

Aan de hand van interviews met denkers en specialisten wordt ook duidelijk dat het paradoxen regent bij de conditionering van de mens. Het uitsluiten van minderheden die zich weigeren te laten omvormen tot ‘inclusieve modelminderheden’ is daar een treffend voorbeeld van. Indringende vraag: is de maakbare mens nog wel menselijk?

Beide boeken bieden stof tot nadenken, over goede bedoelingen, persoonlijke vrijheid en wat wenselijk is.

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in