Waarom bezuinigen lastig is: 'We steken graag de kop in het zand'

Iedereen wil graag minder uitgeven, maar het lukt niet altijd.

Nu alles duurder wordt en de koopkracht afneemt, wordt het steeds belangrijker om zelf eens te kijken naar je uitgavenpatroon. Maar bezuinigen is niet zo makkelijk, want het druist in tegen wat je voorouders hebben geleerd: houden wat je hebt.

Waarom we minder snel besparen dan eigenlijk goed voor ons is, heeft te maken met gedrag dat zich door de evolutie heen heeft ontwikkeld. Dat zegt Martijn van den Assem, hoogleraar finance aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en gespecialiseerd in menselijk keuzegedrag tegen Nu.nl.

'We gaan voor de bevrediging op de korte termijn en steken bij mogelijk slecht nieuws graag onze kop in het zand'

"We vinden het moeilijk om iets op te geven wat we al hebben. We gaan voor de bevrediging op de korte termijn en steken bij mogelijk slecht nieuws graag onze kop in het zand", zegt hij.

Volgens Van den Assem hebben we dit als mensheid aangeleerd om te overleven. "Als je in de steentijd je bijl of je voedsel was kwijtgeraakt, kon het je dood betekenen. We hebben daardoor een aversie tegen verliezen wat je hebt. En de toekomst was toen sowieso onzeker, dus we moesten eruit halen wat erin zit en waren vooral bezig met korte termijnplanning."

'Een stapje terug doen in wat je gewend bent, is vervelender dan als je het nooit hebt gehad'

Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) geeft mensen allerlei praktische tips om geld te besparen. Toch volgen we ze niet altijd op. Dat heeft volgens Van den Assem te maken met ons gedrag.

Neem als voorbeeld de tip om minder A-merken te kopen. "Mensen halen voldoening uit het kopen van een A-merk. Soms is de kwaliteit beter, maar het is ook de prestige die zo'n koop met zich meebrengt. Een stapje terug doen in wat je gewend bent, is vervelender dan als je het nooit hebt gehad", zegt de hoogleraar.

'Het heden geven we meer gewicht. We zwichten steeds opnieuw voor verleidingen'

Belangrijker nog is dat we te weinig rekening houden met onze toekomstige behoeftes. We richten ons vooral op het nu, zegt Van den Assem. "Dit is de reden waarom we ondanks goede voornemens het zo moeilijk vinden om te stoppen met roken, om minder te eten of om voldoende te sparen voor ons pensioen. Het heden geven we meer gewicht. We zwichten steeds opnieuw voor verleidingen."

'Het brein gaat er onbewust van uit dat eventuele tegenvallers die er nu zijn in de toekomst niet meer voorkomen'

Het brein is bijzonder slecht in vooruitkijken, zegt ook consumentenpsycholoog Patrick Wessels. "Het brein gaat er onbewust van uit dat eventuele tegenvallers die er nu zijn in de toekomst niet meer voorkomen. En dat we volgende week of volgende maand meer tijd, meer geld en meer energie hebben dan nu het geval is."

"Het is een vorm van zelfoverschatting die voortkomt uit optimisme", vervolgt hij. "Dat is maar goed ook, omdat dit ons in staat stelt om risico's te nemen, vooruitgang te boeken en nieuwe ideeën of activiteiten te omarmen. Helaas betekent het ook dat financiële planning voor veel mensen lastig is."

'Als we een onprettige emotie kunnen voorkomen, dan doen we dat. Dat is heel menselijk'

We gedragen ons als struisvogels, meent Van den Assem. "Als we een onprettige emotie kunnen voorkomen, dan doen we dat. Dat is heel menselijk. Het is moeilijk om het gedrag te veranderen dat in ons DNA zit. Maar we worden anders dan dieren ook geboren met de capaciteit om over ons eigen gedrag na te denken. Dat talent kunnen we in ons voordeel gebruiken."

"In ieder van ons zitten twee ikken die onderling strijd voeren: de planner en de doener. De doener zoekt behoeftebevrediging op korte termijn. De planner denkt vooruit en is het stemmetje in je hoofd dat zegt: 'Niet doen, niet goed voor je.' Die slimme kant is slim genoeg om de onverstandige kant te beteugelen."

'Een relatief kleine stijging kan mensen al in beweging brengen'

Dat alles nu duurder is dan voorheen, zet ons eindelijk aan tot handelen, meent Wessels. "Het brein verliest niet graag, dus ook niet die extra euro's. Daarom kan zelfs een relatief kleine stijging mensen al in beweging brengen. Iedere keer dat iemand boodschappen doet, wat gaat eten of drinken of even winkelt, valt het op. Er is bovendien veel aandacht voor in de media. Dat maakt mensen alert, vervolgens zuiniger en daarna onzekerder of zelfs angstiger over de financiële toekomst. Dat helpt op de korte termijn de hand op de knip te houden."

Foto (c) Getty Images

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in