Leve het maakbare 50+ brein!

Veranderen na je 50ste? Je hersenen kunnen het.

Een nieuwe taal leren, een angst die je al je hele leven met je meedraagt overwinnen, een jarenlange gewoonte door­breken... Vroeger dachten we dat je daar na je vijftigste echt niet meer aan hoefde beginnen.

In de wetenschappelijke praktijk onderzoek jij vooral wat mensen met hersenbeschadigingen aan deze neuroplasticiteit hebben. Wat hebben wíj eraan?

‘Vroeger was het: mijn vader was zo, dus ik ben ook zo. Nee, dat hoeft niet. Voor alle duidelijkheid: ik ben vijfenvijftig, ik hou erg van ballet, maar ik zal geen prima ballerina meer worden. Fysiek zijn er beperkingen. Maar voor iedereen geldt: door tijd en aandacht aan bepaalde dingen te besteden, veranderen netwerken in de hersenen en daardoor ga je die dingen beter leren.

Je moet zorgen dat je nieuwe automatismen ontwikkelt

Je moet zorgen dat je nieuwe automatismen ontwikkelt. Dat doe je door iets vaker te doen. Dat geldt voor goede en slechte dingen. Loop je na je werk thuis meteen naar de fles wijn, dan bereiden je hersenen je daar al op voor op het moment dat je op je werk de deur dichttrekt. Wil je dat vervangen door iets anders, dan kán dat.’

Is álles mogelijk?

‘Als we uitgaan van gezonde hersenen, dan is niet alles mogelijk, maar wel veel. Als jij op je vijfen­vijftigste nog Chinees wil leren, je reisangst kwijt wil raken of je wil gaan verdiepen in Einsteins relativiteitstheorie, dan kan dat. Als je bereid bent er energie en tijd in te steken, kun je nog veel bereiken, echt heel veel.’

Er wordt vaak gezegd: studeren gaat na je vijftigste niet meer zoals vroeger. Hoor ik jou zeggen dat dit onzin is?

‘Realiseer je dat je hersenen zich tot aan je dood kunnen blijven ontwikkelen. Onder invloed van wat jij doet en waar jij je aan blootstelt. De vooroordelen zijn cruciaal; daar moeten we vanaf. Denk aan: ik ben al oud, dat kan ik niet meer. Of: kinderen kunnen alles snel leren, volwassenen worden steeds trager. Dat is veel te kort door de bocht.

'Je moet er wel wat voor doen, dat zijn we meestal niet meer gewend'

Realiseer je hoe hard kinderen oefenen op wat ze leren: uren per dag zijn ze bezig met rekenen of het oefenen van de Engelse taal. Als ze willen leren skaten, blíjven ze het proberen. Dat geldt ook voor ons: wij moeten er ook wat voor doen en dat zijn we meestal niet meer gewend. Ga meer openstaan voor de inzet om iets nieuws te leren, dat scheelt al een hoop. Verzin wat je wil leren en laat je niet tegenhouden door gedach­ten als: ik ben tweeënzestig, dat kan ik niet meer. Oefening blijft kunst baren.’

Wat betekent dit voor mensen met emotionele uitdagingen als angsten of extreme verlegen­heid?

‘Zeg niet: het wordt nooit meer wat met mij. Dat hoeft niet. Je ziet bij mensen die het een en ander hebben meegemaakt wel dat ze van alles moeten overwinnen, onder andere de gedachte: dat kan ik niet, dat is niet voor mij weggelegd. Er valt ook nog heel veel te leren als het gaat om gedrag en emotie.’

Wat doe je zelf met die kennis?

‘Ik ben nu bezig mijn dag anders te structureren, zodat ik meer tijd overhoud om te bewegen. Ik wil fysiek fit blijven, daarbij functioneren mijn hersenen ook optimaal. Ik stel doelen voor mezelf: een jaardoel, een doel voor vier jaar, een maanddoel, een doel voor de week of de dag... Ik stel mezelf eerst vragen: wat wil ik, wat kan ik en wat is nodig? Ik maak een prioriteitenlijst. En dan ga ik me inzetten voor wat ik wil bereiken, voor die doelen. Het lukt niet altijd hè, laat ik daar eerlijk in zijn.’

Het is niet eenvoudig om ingesleten gedrag te veranderen. Tips?

‘Je hebt wensen en je hebt doelen, dat is niet het­zelfde. Een wens is bijvoorbeeld: ik wil de loterij winnen. Een doel is: vijf kilo afvallen. Als je er geen moeite voor doet, is het een wens. Zet je je in, dan is het een doel. Je hiervan bewust worden, is belang­rijk. Hetzelfde geldt voor automatismen. De meeste mensen zien die niet goed bij zichzelf. Dat je als je thuiskomt meteen die fles wijn uit de koelkast pakt. Of standaard dan tegen je kinderen zegt: ik ben te moe voor jullie, ik heb de hele dag gewerkt. Als je ze herkent, kun je ze doorbreken. Vraag iemand die je vertrouwt: wat zie jij bij mij, heb ik ook van die val­kuilen?

'Ik heb een to-do lijst, maar óók een to-don’t lijst'

Vraag jezelf ook eens af: waarom voel ik me zus of zo? Sta stil bij hoe je zaken aanpakt. In het boek Ik2 beschrijf ik dit heel praktisch, onder meer met checklists en oefeningen. Zelf heb ik echt geen perfect leven. Ik heb een to-dolijst, maar óók een to-don’tlijst. Om prioriteiten te stellen. Niet alles wat ik wil, is even noodzakelijk. De vraag is: wat wil je? Je kunt leven alsof alles je overkomt, maar dan voel je je vaak geleefd of overspoeld. Maar je moet ook inzicht krijgen in wat je níét wilt. Ik wil bijvoorbeeld niet de hele dag geleefd worden door mijn telefoon. Ik heb geen social media. Mijn werkmail staat op stil. Dat heeft mijn leven zo veel beter gemaakt.’

In Het 50+ Brein leg je uit wat er na die leeftijd verandert in het brein. Er blijkt niet alleen maar achteruitgang te zijn...

‘Je zintuigelijke waarneming, je tastzin, je gehoor en je fijne motoriek nemen af. Maar je emotieregulatie gaat vooruit; je raakt minder snel van streek, je laat je minder snel meeslepen, noem maar op. Heel belangrijk voor je geluk. Wat je ook ziet, is dat je geheugen en je aandacht steeds meer ten dienste gaan staan van je welzijn. En je wordt sociaal vaar­diger.

'Stel jezelf vragen: wat is noodzakelijk en waar word ik gelukkig van'

Zelf voel ik me zó krachtig. Veel mensen hoor je zeggen: ik voel me tien jaar jonger. Dan denk ik: nee, je voelt je zo oud als je bent! Laat die voor­oordelen los. Als je het fysiek aankunt en je blijft mentaal en cognitief gezond, kun je best werken tot je tachtigste. Opnieuw, stel jezelf vragen: wat is noodzakelijk en waar word ik gelukkig van, waar krijg ik energie van, waar ligt mijn kracht, waar kan ik goed in bijdragen en wat hoeft niet? Maak je doelen zichtbaar, dan kun je gericht je energie en tijd inzetten. De tijd gaat al zo snel en er moet zo veel...’

Móéten we verbeteren? Moet alles wat mogelijk is?

‘Dit vind ik een belangrijk punt. Nee, je hoeft niet alles te bereiken en te verbeteren. Ik ben een enorme voorstander van het accepteren van gebreken en onvolkomenheden en van keuzes maken. Als je maar begrijpt dat wensen doelen kunnen worden. Dat je meer kan dan je denkt. Je kunt wezenlijk veranderen als je wil: absoluut.

'Falen is niet per se je eigen schuld'

Het is niet eenvoudig, soms héél moeilijk, en misschien heb je er hulp bij nodig, van vrienden of van professio­nals. Je moet het niet omdraaien: falen is niet per se je eigen schuld. Of: als je niet verandert, doe je het fout. Er zijn goede redenen te bedenken waarom iemand de benodigde inzet niet kan of wil leveren. Niet oordelen. Maar het is goed om te weten: als je hetzelfde blijft doen, blijf je hetzelfde krijgen. Doe eens iets anders.’

Waarmee heb jij jezelf uitgedaagd?

‘Er zijn zeker dingen die ik nieuw heb opgepakt: sinds kort yoga en een latin-achtige dansvorm waar ik heel veel moeite voor moet doen. Ik hou erg van fijn handwerk: borduren en kantklossen. Dat werkt heel meditatief. Het gaat me niet zozeer om het eindresultaat, maar om de toewijding en liefde die je moet opbrengen om zo’n heel werk te maken. Daar heb ik een enorme bewondering voor.

'Soep maken van je eigen tomaten. Heel intensief'

Verder ben ik nu bijna dagelijks bezig met het op kleine schaal verbouwen van eigen groente en fruit, heel erg leuk. Terwijl ik nooit zo van die groene vingers had. Ik vraag mensen om advies, zoek dingen op, ik vind het leuk, dat informatie uitwisselen en dan soep maken van je eigen tomaten. Heel intensief. Ik heb enorm respect gekregen voor mensen die dat doen. Ik vind niet dat alles moet slagen. Je leert ook zoveel van dingen die níét goed gaan: verwachtingen bijstellen, omgaan met tegenslagen, accepteren dat niet alles lukt en dat je niet alles kan. O, dat zijn ook zúlke fijne vaardigheden om te ontwikkelen.’   

Tips om te beginnen

MAAK VAN SLAPEN EEN PRIORITEIT

Vaste tijden, een ontspanningsritueel vooraf, elke dag bewegen en wat je ook maar nodig hebt om goed te kunnen slapen, want dat is essentieel. Wie ‘Ik kan toe met vijf uur’ zegt, weet niet wat ze mist.

VERRIJK JE OMGEVING, DAAG JEZELF UIT

Hou je hersenen flexibel door af en toe uit je comfortzone te stappen. Bezoek een museum, lees een boek, leer iets nieuws...

DOE WAT JE DOET MET AANDACHT

Onderzoek heeft meerdere malen aangetoond dat multitasken niet werkt. Denk ook goed na over wat hoofdzaken en bijzaken zijn; zorg dat je je doelen helder hebt.

Bron: Ik², de beste versie van jezelf van Margriet Sitskoorn, bua.nl

Dit interview heeft eerder in de printeditie van Nouveau gestaan (c) Nouveau / DPG Media 2022. Foto (c) Getty Images, foto Margriet (c) Margriet Sitskoorn

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in