Home Alone met kerst? Eerste Hulp Bij Eenzaamheid

Je bent single en happy, maar als de feestdagen naderen, blijft er van dat laatste soms weinig over, want alleen met kerst, dat is toch zielig? Zó bestrijd je het eenzaamheidsvirus.

Door Lynn Guillaume

Volgens het CBS zijn er momenteel bijna twee miljoen alleenstaande vijftigplussers in Nederland. En daar komen er elk jaar enkele tienduizenden bij.

‘Toch blijven reclamefilmpjes ons het klassieke gezin met twee kinderen voorschotelen,’ zegt Luc Goossens, emeritus hoogleraar psychologie aan de KU Leuven. Die stereotypering is niet onschuldig. ‘Mensen kunnen zich mislukt voelen wanneer ze dat zogenaamde ‘ideaalbeeld’ niet bereiken, waardoor gevoelens van schaamte en eenzaamheid sneller de kop opsteken.

Laten we beginnen met een cruciale misvatting de wereld uit te helpen. Alleen-zijn betekent niet per se dat je ook eenzaam bent. Het omgekeerde gaat ook op. Zelfs met een grote groep mensen om je heen kun je je eenzaam voelen.

Eenzaamheid gaat over de negatieve gevoelens die we ervaren wanneer we ontevreden zijn over onze relaties met anderen,’ zegt Goossens. ‘In de psychologie gaan we ervan uit dat we als mens iets uit onze relaties willen halen. We houden voortdurend in de gaten of dat ook het geval is. Blijken je relaties je minder te geven dan verwacht, dan werkt dat een gevoel van eenzaamheid in de hand. Je voelt je in de steek gelaten.’

Ook in een liefdesrelatie kan eenzaamheid opspelen. ‘Een Duitse collega-psycholoog doet daar uitgebreid onderzoek naar. Hij stelde vast dat ook in een relatie verwachtingen een belangrijke rol spelen. Wie veel verwacht van een liefdesrelatie, loopt het risico teleurgesteld te worden en kan zich als gevolg daarvan eenzaam voelen.’

Terwijl eenzaamheid altijd een negatieve lading heeft, hoeft dat bij alleen-zijn absoluut niet het geval te zijn. ‘Alleen-zijn is niet meer dan een objectieve toestand: er is simpelweg niemand in de buurt.

Dat kan een verschrikking zijn – als je die tijd alleen niet zinvol weet in te vullen, bijvoorbeeld – maar ook iets heel positiefs. Tot rust komen, je creatief uitleven, nadenken over het leven, tijd nemen voor je hobby’s. Alleen-zijn heeft veel voordelen. Je kan dus perfect alleen wonen zonder eenzaam te zijn, net zoals je je ook eenzaam kan voelen in een grote massa.’

Je hart luchten

Bij eenzaamheid ervaar je een tekort aan verbinding. Dat gemis kan zowel in de diepte als in de breedte opspelen. ‘Je kan je emotioneel of sociaal eenzaam voelen,’ verduidelijkt Goossens. ‘Emotionele eenzaamheid houdt in dat je een vertrouwenspersoon mist. Iemand bij wie je je gevoelens kwijt kan. Bij sociale eenzaamheid mis je een groep om bij aan te sluiten. Maar ook als je deel uitmaakt van een vriendengroep kan je emotioneel eenzaam zijn als je niemand hebt bij wie je écht je hart kunt luchten.’

Een gevoel van eenzaamheid overvalt ons allemaal weleens. Denk maar eens terug aan dat verloren gevoel als kersverse student in een vreemde stad. Of hoe oncomfortabel je je voelde tijdens die eerste les Spaans in een nieuwe groep.

‘Het duurt even voordat we iemand leren kennen,’ zegt Goossens. ‘Die beginperiode kan eenzaam voelen. We weten dat die negatieve gevoelens ook vaak motiverend werken. Loopt iets niet zoals verwacht? Dan ben je meestal geneigd om daar iets aan te doen. Eenzame situaties duren dus meestal niet zo lang en blijven dan ook zonder gevolgen.’

Anders is het wanneer je pogingen om contact te leggen keer op keer mislukken. ‘Eenzame gevoelens die langdurig aanhouden, kunnen wél negatieve gevolgen hebben. Het vergroot de kans op depressie en we zien ook een link met sociale angsten. Mensen gaan zich dan in gezelschap meer zorgen maken over wat anderen over hen denken, vinden het lastiger om te presteren voor publiek en bijvoorbeeld een presentatie te geven.’

Bij ouderen kan eenzaamheid zelfs lichamelijke problemen in de hand werken. ‘Hun lichaam ervaart langdurige eenzaamheid als een soort van stresstoestand. Het biologische systeem gaat daardoor in overdrive. Eenzaamheid is een klassieke verklaring voor hartproblemen. En we weten uit onderzoek dat eenzaamheid bij ouderen een snellere dood kan betekenen.’

Eenzaamheidspiek

Het stereotiepe beeld van de eenzame oudere blijkt dan weer niet te kloppen. ‘Een grootschalige Duitse studie onderzocht de mate van eenzaamheid in elke levensfase. Daaruit bleek dat eenzaamheid duidelijk piekt rond de leeftijd van dertig jaar. Daarna neemt het eenzame gevoel af, om pas op de leeftijd van vijfentachtig weer op het niveau van de dertigers uit te komen.’

Dat jongvolwassenen en oudere bejaarden zich het eenzaamst voelen, is niet zo verwonderlijk. ‘Je bent jong en je wil wat, maar het lukt niet: die gedachte zien we bij dertigers. En tachtigers worden onvermijdelijk geconfronteerd met het verlies van partners, vrienden en lichamelijke beperkingen die het moeilijker maken volop deel te nemen aan het sociale leven.’

De risicofactoren voor eenzaamheid blijken voor, tijdens en na de pandemie, vrijwel identiek gebleven. ‘Bij jongvolwassenen, oudere ouderen, vrouwen, mensen met een laag gezinsinkomen en alleenwonenden is de kans op eenzaamheid het grootst. Diezelfde risicogroepen kregen het ook in de pandemie het zwaarst te verduren, met de jongvolwassenen op kop.’

Long loneliness

Naast long covid bestaat er volgens Goossens ook iets als ‘long loneliness’. ‘Een belangrijke groep mensen die bij het begin van de pandemie heel eenzaam waren, is dat ander­half jaar later nog steeds. Dat blijkt uit het Belgische Nationaal Geluksonderzoek.

Eén op de zes herstelt niet van de eenzaamheid die door corona zo fel voelbaar werd, net zoals één op de acht na covid blijft worstelen met lichamelijke klachten. Het ziet er dus naar uit dat die gevoelens van eenzaamheid kunnen blijven duren.’

Eenzaamheid overwinnen

We voelen ons allemaal weleens eenzaam. Het kan je overkomen als je alleen thuis bent, maar ook in een groot gezelschap. Wie zich vaak alleen voelt, kan daar flink ongelukkig van worden. Een kant-en-klare oplossing daarvoor bestaat niet. Volgens Goossens kan het wel helpen om eens een andere bril op te zetten. Hieronder vertelt hij hoe je dat doet.

Een ander perspectief: 3 tips van prof. Luc Goossens

HERONTDEK HET POSITIEVE

‘Door ons drukke leven en de maatschappelijke druk zijn we het wat verleerd om tijd alleen door te brengen. Toch is het belangrijk dat je tijd met anderen en de tijd voor jezelf in balans zijn. Alleen-tijd geeft je leven zuurstof. Het geeft je de kans om tot jezelf te komen. Om te reflecteren over het leven, plannen te maken voor de toekomst, hobby’s uit te oefenen, je in je werk te verdiepen... Probeer er bewust tijd voor te maken.’

KIJK NAAR WAT JE WÉL HEBT

‘Het tv-programma Nooit meer alleen illustreerde mooi hoe er vaak een grote kracht in je eigen netwerk schuilt. Het programma volgde vijf eenzame mensen in hun zoektocht naar sociale contacten. Een van de tips die naar boven kwamen was: maak eens een overzicht van alle sociale contacten die je nu in je leven hebt. Je buurvrouw, je broer, die collega met wie het goed klikt... Dat bestaande netwerk biedt al heel wat mogelijkheden. Waarom zou je daar niet meer in investeren? De mensen bij wie je je nu al veilig voelt, kunnen een goed startpunt zijn om met je eenzaamheid aan de slag te gaan.’

DURF HULP TE ZOEKEN

‘Langdurige, ernstige gevoelens van eenzaamheid tackel je niet in je eentje. De meeste mensen voelen spontaan de neiging om iets te doen aan hun eenzame gevoelens, maar er kunnen ook barrières zijn die dat onmogelijk maken. Bij een laag zelfbeeld zien we dat mensen snel opgeven of er al meteen van uitgaan dat het hen niet zal lukken. Psychologische hulp is dan een belangrijke stap. Therapie leert je op een andere manier over jezelf te denken. We gaan aan de slag met een negatief zelfbeeld en nemen ook je verwachtingen van relaties onder de loep. Hoe realistisch zijn die? Want misschien zal je ook daar wat moeten bijsturen.’

Vrouw vs man

Terwijl de ene net energie haalt uit alleen-zijn, heeft de andere het daar veel lastiger mee en steken eenzame gevoelens sneller de kop op.

‘Persoonlijkheidskenmerken spelen een belangrijke rol,’ zegt prof. Goossens. ‘We weten bijvoorbeeld dat mensen die minder behoefte aan sociale con­tacten hebben of er sneller negatieve gevoelens bij ervaren veel minder last hadden van de lockdowns dan extraverte mensen, die juist veel energie halen uit sociale interactie.’

Ook leeftijd en geslacht kun­nen de kans op eenzaamheid vergroten. ‘Vrouwen voelen zich over het algemeen vaker eenzaam dan mannen. Dat sluit aan bij de hypothese dat zij meer belang hechten aan sociale contacten.’

Dit vind je misschien ook interessant

• Wat kun je zelf doen als je je eenzaam voelt?
• Hoe kan ik eenzaamheid herkennen?
• Een tegen eenzaamheid: op zoek naar verbinding

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in