Hoogleraar Linda Steg over wat er wél kan qua milieu en ons gedrag

'Angst kan je verlammen, terwijl we nog zoveel kunnen doen.'

Alweer zo’n somber klimaatrapport, wat moeten we ermee? ,,Somber? Het rapport somt juist op wat we allemaal kunnen doen”, zegt hoogleraar Linda Steg. Haar ABC over gedragsverandering.

'Dan valt u helaas buiten onze doelgroep. Fijne middag nog'

Dat gedragsverandering moeilijk is, weet Linda Steg zelf maar al te goed. Neem de vraag die zij kreeg toen zij wilde ingaan op een uitnodiging van de gemeente om woningen te verduurzamen. ,,Heeft u spouwmuren?” Ehm, nee, het huis van de hoogleraar in Groningen had geen spouwmuren. ,,Dan valt u helaas buiten onze doelgroep. Fijne middag nog.”

Maar toch, mensen kunnen met hun gedrag meer invloed hebben dan zij zelf vaak denken. En dat biedt hoop. Want het jongste klimaatrapport dat maandag verscheen, stelt dat er ‘systeemveranderingen’ nodig zijn als de mensheid het gebruik van kolen, olie en gas wil terugbrengen.

Bij zo’n verandering moeten overheid, bedrijfsleven en burgers tegelijkertijd hun gedrag aanpassen. Linda Steg, een internationaal bekend hoogleraar omgevingspsychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen was een van de auteurs.

Fietsen en niet roken

Eerst het goede nieuws: het kan. Steg somt moeiteloos ingrijpende veranderingen op die we met z’n allen toch maar mooi hebben verwezenlijkt. Het begin van de coronacrisis: ineens werkten miljoenen mensen vanuit huis. Iets langer geleden: Nederland stopte met roken in openbare gebouwen.

We zijn massaal gaan fietsen, de laatste jaren in recordtempo op elektrische fietsen. Bedrijven produceren steeds mooiere modellen, overheden leggen fietspaden aan.

'We zijn binnen vijf jaar van kolenstook op gas overgegaan!'

,,Dat mag je ook echt een systeemverandering noemen”, zegt Steg in het Algemeen Dagblad. Nog langer terug: 80 procent van de Nederlandse huishoudens ging halverwege de jaren 60 binnen vijf jaar van kolenstook over op gas. ,,Binnen vijf jaar!”

'Veel mensen vinden milieu, klimaat en het welzijn van anderen belangrijk' 

Alleen, die veranderingen kwamen niet vanzelf. ,,Als je vraagt: wat zijn belangrijke doelen in je leven, dan vinden veel mensen milieu, klimaat en het welzijn van anderen belangrijk. Tegelijkertijd denken ze dat ánderen dat minder belangrijk vinden”, vertelt Steg. ,,En als mensen denken dat anderen vooral bezig zijn met geld verdienen, dan lijkt hun eigen bijdrage niet zo zinvol. Een druppel op een gloeiende plaat.”

Daarom drie eenvoudige lessen, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, voor iedereen die zichzelf of anderen tot ander gedrag wil aanzetten:

A. Kijk naar wat anderen al doen

,,Als je benadrukt wat er allemaal niet gebeurt, is het begrijpelijk dat de gedachte opkomt: kennelijk is het niet zo belangrijk, dus waarom zou ik zelf wat doen? Terwijl als je hoort of zelf vertelt over wat er allemaal al gebeurt, besef je: ik vind dit ook belangrijk, ik kan ook een bijdrage leveren. Als de anderen het ook doen, doe je eerder mee.”

'Je moet wel heel principieel zijn om de trein naar Zuid-Spanje te nemen'

Voorbeelden te over. De buren die zonnepanelen laten installeren. De werkgever die stopt met wegwerpplastic in de kantine, de supermarkt die steeds meer alternatieven voor vlees en zuivel aanbiedt. Andersom komt helaas ook voor, zegt Steg: de overheid die je de verkeerde kant opduwt. ,,Vliegen is zo goedkoop omdat we er nauwelijks accijns over betalen. Je moet wel heel principieel zijn om de trein naar Zuid-Spanje te nemen.”

B. Boezem elkaar geen angst in

,,Onderzoek laat zien dat angst mensen volledig kan lamslaan als er geen aandacht wordt besteed aan wat ze zelf kunnen doen om de risico’s te verminderen.” Natuurlijk is klimaatverandering een reusachtig probleem, maar we kunnen er juist wél iets aan doen Dat was nota bene onze opdracht bij dit rapport: maatregelen op een rij zetten waarvan wetenschappelijk bewezen is dat ze werken.”

En ja, voegt Steg toe, zowel het IPCC als veel media moeten misschien bij zichzelf te rade gaan of ze deze week alweer wilden onderstrepen dat het één minuut voor twaalf is, of juist wat er in die ene minuut nog mogelijk is.

C. Betrek iedereen bij de besluitvorming…

… en maak het makkelijk. ,,Mensen willen niet per se zelf aan tafel zitten, maar ze willen wel het gevoel hebben dat een belang is meegewogen.” Terwijl wat je nu ziet, zegt Steg, is dat vaak éérst het besluit wordt genomen en er dan pas een informatie- en inspraakavond komt. ,,Dat is nepparticipatie, en dan is het niet gek dat mensen tegen zijn.”

Hoe het ook kan, bleek in Stockholm al in 2007. De Zweedse hoofdstad wilde automobilisten laten betalen om het centrum in te rijden. De autoriteiten deden eerst een halfjaar een proef en legden het daarna in een referendum voor aan de bevolking.

,,Vooraf was een meerderheid tegen. Achteraf zei een meerderheid: goh, de milieuproblemen zijn meer afgenomen dan gedacht, de tarieven zijn lager dan gedacht en de files zijn verminderd.” Het voorstel werd aangenomen.

'Ook Chinezen maken zich zorgen ook over het klimaat' 

Allemaal mooi, maar komt de vervuiling niet vooral van de industrie? Of uit China? Begint een beter milieu wel bij jezelf? ,,Ook op de industrie hebben mensen invloed”, zegt Steg, ,,en ook Chinezen maken zich zorgen over het klimaat.”

Gedrag van individuele mensen wereldwijd kan 40 tot 70 procent uitstoot schelen, becijfert het IPCC in dit laatste rapport, mits de barrières voor gedragsverandering worden weggehaald. ,,Een beter milieu begint bij iedereen.”

Foto (c) ANP

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in