Hoogleraar Beatrice de Graaf: 'We staan op de rand van een ander tijdperk'

'Mensen hebben het gevoel nodig dat de pijn en de lasten eerlijk worden verdeeld.'

Als Beatrice de Graaf ergens aanschuift of iets publiceert, gaan we meteen rechtop zitten, want deze powervrouw heeft altijd interessante dingen te melden.

Zo ook nu, naar aanleiding van haar essay 'Crisis', waarin ze de wisselwerking tussen overheid en burger analyseert: ' Hoe meer de overheid alle mogelijke risico’s voor de burger in beeld probeert te brengen, hoe meer die burger zijn eisen op tafel legt, zich fundamenteel ontevreden en wantrouwig betoont, of zelfs afhaakt."

Ze is kritisch op het feit dat tegenwoordig alles een crisis wordt genoemd. 'Vroeger was het leven natuurlijk niet minder bedreigend. Eeuwenlang moesten de bewoners van de Lage Landen maar zelf zien hoe ze zich uit de vele rampen en catastrofes redden die hen teisterden.

'Tegenspoed kwam van God, het was het noodlot, en je had het gezamenlijk te ondergaan'

Duizenden gingen ten onder: in de kerstvloed van 1717 verdronken circa 12.000 mensen. Toch draaide de wereld door en pakten de overlevenden de draad weer op. Het verschil was dat de combinatie van ‘crisis’ en centrale ‘crisisbeheersing’ als fenomeen nog niet bestond. Tegenspoed kwam van God, het was het noodlot, en je had het gezamenlijk te ondergaan.'

'Rampen en catastrofes waren voor alles ook een beproeving: hoe verhoud je je tot de ellende, tot het kwaad? Slaag je erin moed te houden, naastenliefde te betrachten, houd je bij alle materiële ellende oog voor je eigen ziel en die van de ander? Vele missen en processies werden in crisistijd daaraan gewijd. En verder moesten mensen wel veerkrachtig zijn, ze konden niet anders.'

De Graaf ziet een kantelpunt in de jaren negentig: 'Opeenvolgende crises leidden destijds tot de inzet van veel meer middelen en maatregelen tot crisisbeheersing, en vooral tot meer controle: controle van alle nieuwe investeringen in crisismanagement.

Of het nu om treinongelukken ging, terroristische aanslagen, overstromingen of rampen zoals de Bijlmerramp en de MH17, ministers en ambtenaren probeerden van eerdere crises te leren en nieuwe steeds professioneler te beheersen.

'Moeten we ons wel laten inenten, vroeg menigeen zich al af in de negentiende eeuw'

Tegelijkertijd namen de verwachtingen, de kritiek en achterdocht van de burgers toe. Naarmate zij er vaker en sneller bovenop geholpen werden door hulpverlenende instanties, leek de twijfel over die uitgestoken hand te groeien. Moeten we ons wel laten inenten, vroeg menigeen zich al af in de negentiende eeuw. Moeten we ons land wel laten droogpolderen? Wil de staat ons wel redden, is het geen verkapte onderdrukking?

Wantrouwen jegens de overheid in tijden van crisis nam met de toegenomen communicatiemiddelen in de 21ste eeuw een nog hogere vlucht. Daarnaast lijkt het wel alsof onze veerkracht zich niet recht evenredig met de crisisbesluitvorming heeft weten te ontwikkelen.

'De ontreddering is des te groter wanneer zich af en toe toch een crisis voordoet'

Die ‘kwetsbaarheidsparadox’ maakt immers dat naarmate een land en een bevolking rijker en veiliger worden, en er beter in slagen crises te voorkomen, de ontreddering des te groter is wanneer zich af en toe toch een crisis voordoet.'

'We staan op de rand van een ander, chaotischer, gevaarlijker tijdperk. De dreigingen van nu gaan de capaciteiten van de regering, van de natiestaat te boven. Alle zeilen moeten worden bijgezet. De centrale overheid moet een eerlijker en dus moeilijker (want ingrijpender en minder rooskleurig) verhaal vertellen over noodzaak en nut van investeringen in crisismaatregelen. Er moet in het eigen vlees gesneden worden, crisisbeheersing gaat ons wat kosten. De samenleving moet begrijpen dat dat is iets wat er de komende generaties bij gaat horen – of het nu gaat om het klimaat, de gaswinning, of Oekraïne.'

'De maatregelen moeten ‘kloppen’ en de ongelijkheden niet verder vergroten'

'Tegelijkertijd hebben mensen wel het gevoel nodig dat de pijn en de lasten eerlijk en rechtvaardig worden verdeeld: over de regio’s, over de generaties, en over de sociale, economische en culturele scheidslijnen heen. De maatregelen moeten ‘kloppen’ en de ongelijkheden niet verder vergroten. Daar ligt de bron van de meeste hedendaagse spanningen (waarom zij wel en wij niet), maar ook de weg uit de impasse.'

Over Beatrice de Graaf

Beatrice de Graaf (1976) is faculteitshoogleraar internationale en politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Ze won de Stevinprijs in 2018, de hoogste Nederlandse wetenschappelijke onderscheiding, en de Arenbergprijs voor Europese geschiedenis in 2022. Crisis kost 5 euro.

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in