Hanneke Schuitemaker: lef, visie en heel hard werken

Dit is de vrouw achter het vaccin van één prik

Naar Hanneke Schuitemaker worden in de toekomst misschien wel straten vernoemd, of laboratoria. Ze mag de ontwikkeling op haar naam schrijven van het enige coronavaccin waarbij één prik volstaat. Dat vaccin heeft inmiddels ook goedkeuring gekregen voor Nederland.

Het is een kwestie die blijft fascineren. Als het mogelijk is een coronavaccin te ontwikkelen waarbij één injectie genoeg is om bescherming te bieden, waarom zijn er dan zoveel vaccins bedacht waarbij twee prikken nodig zijn?

Het is een simpele vraag, waarbij natuurlijk een veel ingewikkelder antwoord hoort. Feit is dat er tot nu toe slechts één vaccin is waarbij die ene inenting volstaat: dat van Janssen Vaccines uit Leiden, een dochterbedrijf van de Amerikaanse gigant Johnson & Johnson.

Na de VS kan er nu ook in Nederland mee worden geprikt

De Europese geneesmiddelenautoriteit EMA keurde dat vaccin eerder deze week goed. Dat is een mijlpaal voor viroloog Hanneke Schuitemaker (57). Na ruim een jaar kan het vaccin waaraan ze met haar Leidense team zo hard heeft gewerkt, de markt op in eigen land, nadat het in de Verenigde Staten al eerder was toegelaten.

Ongekende prestatie

"Dat is wetenschappelijk en op het gebied van management een prestatie van ongekend formaat'', duidt moleculair viroloog Marjolein Kikkert van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) het werk van Schuitemaker en haar team in het Algemeen Dagblad. "En ik denk dat je ook echt wel kunt zeggen dat dit een overwinning is voor de Nederlandse wetenschap."

Eerst maar eens die ene prik: hoe kan het dat maar één bedrijf op het idee kwam het op deze manier op te lossen? Schuitemaker vertelde daar eerder over dat het een combinatie van geluk en lef is geweest. Geluk, omdat Janssen voor het zikavirus al een vaccin had ontworpen waarbij het gebruik van één dosis was onderzocht. En lef, omdat Janssen vorig jaar al vroeg de keuze moest maken om ook bij corona te gaan voor één prik, een keuze met grote consequenties. Als het niet zou werken, zou dat tot grote vertraging hebben geleid, omdat het vaccin dan terug had gemoeten naar de tekentafel.

Koningin Máxima kwam vorig jaar al poolshoogte nemen over het vaccin, Hanneke zie je hier op de rug 

Het inhoudelijke besluit om het risico van mislukking voor lief te nemen nam Schuitemaker, bevestigen diverse betrokkenen. Ook begeleidde ze daarna zorgvuldig het proces om te komen tot een vaccin dat zó goed in elkaar zit, dat het er zonder tweede dosis in slaagt het menselijk immuunsysteem goed voor te bereiden op de strijd tegen corona. "Door een aantal moleculaire trucs is het echt een heel mooi vaccin geworden'', zegt Kikkert, die met collega's van de afdeling medische microbiologie van het LUMC vanaf het begin betrokken was bij het testen en analyseren van de kandidaat-coronavaccins van Janssen.

Het werk van Schuitemaker werd ook in de rest van de wereld opgemerkt. Fierce Pharma, een grote nieuwssite die schrijft over de farmaceutische industrie, schaarde de Noord-Hollandse in oktober onder de 22 meest invloedrijke mensen in de strijd tegen corona. CNN interviewde haar, waarbij ze zei: "Ik denk dat we te hard werken om te beseffen dat we geschiedenis schrijven."

'Het is lastig als het twaalf uur 's nachts is en je werk is nog niet af'

Dat Schuitemaker diep is gegaan, bevestigt een naaste collega. "Het is echt loodzwaar geweest voor haar: al ruim een jaar zeven dagen per week, vaak tot laat in de avond, en vroeg in de morgen weer op." Zelf zei de viroloog daarover: "Er zijn wel moeilijke momenten geweest. Er is een maximum aan wat je als mens aankan. Het is lastig als het twaalf uur 's nachts is en je werk is nog niet af, terwijl je je tegelijk realiseert dat er niemand is naar wie je het kunt doorschuiven, omdat je hele team net zo hard werkt als jij."

'Ik moet altijd ontzettend lachen als iemand zegt 'ik heb een vaccin ontwikkeld'

Schuitemaker is het type niet om het succes voor zichzelf te claimen. "Ik voel die behoefte niet'', vertelde ze. "Ik moet altijd ontzettend lachen als iemand zegt 'ik heb een vaccin ontwikkeld'. Dat is een teamprestatie van duizenden mensen." Die bescheidenheid is geen acteerwerk, vertelt haar naaste collega. "Hanneke voelt zich geen haar beter dan wie dan ook."

Aantallen vaccins

Het kabinet verwacht ergens in april de eerste prikken met het Janssen-vaccin te kunnen laten zetten. Exacte leveringsaantallen en -data zijn nog niet bekend. Nederland verwacht er in het tweede kwartaal in totaal 3 miljoen en in het tweede halfjaar nog eens 8,3 miljoen.

Deze week meldde persbureau Reuters dat het onzeker is of Janssen de beloofde aantallen aan de EU-landen wel kan leveren. In een reactie laat Janssen weten dat het zich nog steeds 'committeert' aan de gemaakte afspraken, maar op een concreet aantal voor het tweede kwartaal gaat het niet in. Janssen benadrukt het vaccin tijdens de pandemie zonder winstoogmerk te leveren.

Het kan snel gaan: dit interview is van vijf maanden geleden

De studie naar het vaccin onder tienduizenden proefpersonen lag vorig jaar herfst een aantal weken stil, nadat bij iemand een niet openbaar gemaakte ziekte was geconstateerd. Uiteindelijk kon het proces worden hervat en kwam het vaccin uit op een gemiddelde effectiviteit van 66 procent. Dat percentage wordt gedrukt doordat het vaccin minder goed beschermt tegen de Zuid-Afrikaanse variant. In Zuid-Afrika kon de prik 57 procent van de besmettingen voorkomen, in de VS 72 procent. Niemand van degenen die aan de studies meededen, belandde met corona in het ziekenhuis of overleed eraan.

Foto's (c) ANP, Janssen

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in