Anita Witzier over de eetstoornis van haar dochter: 'Julia hield mij een spiegel voor'

Pas toen Anita Witzier het boek van haar dochter Julia van Baaren onder ogen kreeg, besefte zij hoe zwaar de (eet)problemen van haar dochter waren geweest. ‘Ik heb gevloekt en gehuild. Mijn arme kind, dat ik niet heb kunnen beschermen.’

‘Huilend hang ik boven de toiletpot. Slikken doet pijn door het wondje achter in mijn keel, dat er zit doordat ik mijn wijs- en middelvinger zo diep naar achter heb geduwd dat mijn nagels een kras maakten. Ik haal mijn linkerhand uit mijn mond. Ook op mijn knokkels is een wondje ontstaan, op de plek waar mijn tanden ze steeds raken.

Ik stop mijn hand terug in mijn mond en druk op mijn maag, dwing mezelf meer over te geven. Als er alleen nog gal uit mijn maag komt, stop ik en spoel ik door. Ik kijk onder de rand van de pot om te zien of alles schoon is en sta moeizaam op. Even ben ik duizelig.

Terwijl ik terugloop naar de keuken, kom ik langs de spiegel in de hal. Ik blijf staan en bekijk mezelf. Twee rood doorlopen ogen kijken verdrietig terug. Waar ben ik mee bezig? Wat zouden ze zeggen als ze weten dat ik de afspraken en feestjes deze week niet afzeg omdat ik druk ben met leren, maar omdat ik niet kan stoppen met eten? Iedereen zou van me walgen.’

(uit Jules, Julia van Baaren, Thomas Rap)

Stef Nagel voor Nouveau

Julia van Baaren (25) worstelde tien jaar van haar leven met een eetstoornis. In het geheim plande ze haar eetbuien, ze werd zwaarder, zette zichzelf op een extreem dieet, ging overdreven sporten, om weer terug te vallen in overmatig eten en aankomen.

Dat het niet lekker met haar ging, begon haar omgeving op een zeker moment wel op te vallen. Maar dat ze behalve onzeker ook ernstig ziek was, had eigenlijk niemand in de gaten. Zelfs niet toen ze in therapie zat bij een kliniek voor eetstoornissen.

Ze schreef het boek Jules, over haar eenzame jaren, die niet alleen beheerst werden door die onontkoombare drang om te eten, maar ook door grote schaamte en diepe zelfhaat.

Haar moeder Anita Witzier begreep pas op het moment dat ze het boek onder ogen kreeg hoe eenzaam en verloren haar dochter zich had gevoeld, hoe serieus haar problemen waren, hoe overheersend die eetstoornis was geweest.

Stef Nagel voor Nouveau

ANITA: ‘Haar boek lezen was hartverscheurend. De worste­ling, de wanhoop, de zelfdestructie, het lijden. Zin na zin stapelde de pijn zich op. Ik heb gevloekt en gehuild. Mijn arme kind dat ik niet heb kunnen beschermen, dat ik niet heb kunnen helpen. Ik was totaal tekortgeschoten.’

Wat voor kind was Julia?

ANITA: ‘Een onverschrokken, ondernemend meisje. Toen ze werd geboren dacht ik: wat is dit nu voor een wezen? Zo anders dan mijn zoon was ze meteen al zo eigenzinnig. Bij Juul moest alles snel en vlug. Zo’n kind dat zonder bandjes het zwembad insprong, dat op tweejarige leeftijd de deur uitwandelde en hop, naar het dorp liep.

Ze moest altijd het naadje van de kous weten en was niet tevreden met een kort antwoord. Toen ze vijf jaar was, bond ze een theedoek om d’r lijf, ging op tafel staan en deed Shakira na. Ze hield van aandacht.’

JULIA: ‘Dat veranderde toen ik naar school ging. Er was een cultuur van groepjesvorming en buitensluiten. Ik werd gepest en had wel een beste vriendin, maar onze relatie was heel ongezond. Uiteindelijk liet ze me keihard vallen.

Ik trok me steeds meer terug, maakte me klein, werd alsmaar stiller, bang het verkeerde te zeggen of te doen. Ik heb altijd gevochten om erbij te horen, stelde me afhan­kelijk op. Ik dacht dat ik niet de moeite waard was. Van jongens kon ik me niet voorstellen dat ze me interessant vonden. Vanwege mijn persoonlijkheid, maar vooral ook vanwege mijn lichaam, waarvan ik dacht dat het weerzin­wekkend was.

Ik kon zelfs niet begrijpen dat mensen het leuk zouden vinden om koffie met me te drinken. Eten werd mijn troost. Als ik at, hoefde ik niet na te denken, het verdoofde. In zo’n eetbui zette ik mezelf eigenlijk uit.’

Staf Nagel voor Nouveau

Had jij het niet door, Anita?

ANITA: ‘Ik zag haar in haar eigen veilige omgeving thuis, niet in de klas waar ze gepest werd. Ik wist dat ze het niet makkelijk had, maar ze liet nooit het achterste van haar tong zien. Dat ze een verstoorde relatie had met eten ontdekte ik pas laat. Ik merkte wel dat ze aankwam, maar ik zag het als onderdeel van de puberteit. Dacht dat het erbij hoorde. Ieder meisje is onzeker, elke vrouw is bezig met haar lichaam. Ik ook. Dat is nu eenmaal een negatief effect van het schoonheidsideaal. Het gaat altijd over diëten, over zogenaamde idealen die je moet nastreven.’

JULIA: ‘Ik had een moeder die ook vaak met haar uiterlijk bezig was. Die superslank was, veel sportte en zelfs dan nog steeds onzeker was. Voor mij was er altijd die norm. Mijn moeder legde me niets op, maar ik voelde wel altijd dat ik ergens aan moest voldoen. Als ik naast haar liep, schaamde ik me zo. Wat zullen ze wel niet denken van die dikke dochter, dacht ik dan. Dat ik geen discipline heb?’

In je boek beschrijf je dat je moeder je wil motiveren te gaan sporten, maar dat dat alleen maar averechts werkte.

ANITA: ‘Als ik vroeg of ze met me meeging een rondje hardlopen, deed ik dat om haar te helpen. Ik dacht dat het stimulerend zou zijn. Dat ze zich er beter door zou gaan voelen. Ik had geen idee dat ze het ervaarde als iets dwin­gends.’

JULIA: ‘Het voelde alsof ik faalde. Door niet mee te gaan naar de sportschool voldeed ik niet aan haar verwachting. Ze bedoelde het goed, maar het was alsof ik keer op keer mislukte. Hoe harder zij ging trekken, hoe meer ik haar van me afduwde. Ik wilde dat ze me met rust liet, ze snapte het toch niet.’

ANITA: ‘Ik heb me na het lezen van haar boek zo schuldig gevoeld. Ik had haar zo graag op de juiste manier willen helpen. Tegelijkertijd weet ik nu dat je in het geval van een eetstoornis nauwelijks kúnt helpen. Daar zijn professionals voor nodig.

Daarbij was ik natuurlijk ook onderdeel van het probleem. Een eetstoornis gaat over veel meer dan eten, maar daarvan had ik geen idee. Na haar eindexamen havo was Julia een paar maanden naar Engeland geweest. Daar was het met eten helemaal misgegaan, maar ik zag alleen een meisje thuiskomen dat wat aangekomen was.

Stef Nagel voor Nouveau

Ze voelde zich er overduidelijk niet lekker bij en vroeg me of ik haar kon helpen. Dus ging ik extra gezond en mager koken, woog alles heel precies af. Dat haar strenge dieet van 1200 calorieën per dag in combinatie met extreem sporten juist erg óngezond was, had ik niet in de gaten.

Ik dacht dat ik haar kon helpen een paar kilo af te vallen. Dat er grote psychische problemen achter zaten heb ik niet gezien – of niet willen zien, dat kan ook. Ik was ook niet gewend zo naar de dingen te kijken. Maar ik had het misschien wel moeten weten. Misschien ben ik het onbewust uit de weg gegaan om extra pijn te voorkomen.’

JULIA: ‘Lange tijd wist ik zelf niet eens dat ik een eetstoornis had. In blogs over anorexia en boulimia las ik eigenlijk vooral waarin ik verschilde van anderen die daar aan leden.

Pas toen ik in therapie ging bij Human Concern, een kliniek voor eetstoornissen, ging ik praten. Toch deelde ik nog steeds niet alles. Ik schaamde me zo ontzettend voor mijn gedrag. Ik voelde me ook schuldig. Want ik had het toch goed? Met ouders die van me hielden, met genoeg geld en alle kansen was ik het toonbeeld van white privilege. Hoe durfde ik problemen te hebben?

Intussen was ik ook veel gaan drinken en gebruikte ik regelmatig drugs, ook een manier om me te verdoven. Ik had nooit geleerd om met mijn emoties om te gaan. Dat is ook hoe ik ben opgegroeid. Ik dacht altijd dat mijn moeder en ik heel open waren omdat we zo veel met elkaar spraken. Maar toen vroeg mijn therapeut: ‘Zeggen jullie ook wel wat? Of praten jullie alleen maar?’’

Stef Nagel voor Nouveau

ANITA: ‘Wie ben ik geweest dat zij zo op slot zat? Wat hebben wij als ouders fout gedaan? Natuurlijk zijn dat vragen die ik mezelf heb gesteld toen ik haar boek las. Ik heb zelf ook veel last van en baat bij ontwijkend gedrag. Als het pijn gaat doen, wil ik erover- en omheen.’

Misschien heb jij ook nooit van je ouders geleerd om naar je gevoelens te luisteren.

ANITA: ‘Klopt. Ik had een liefdevolle, maar afstandelijk relatie met mijn vader en moeder. Ik heb nooit iets met ze besproken. Wat weten zij nou, dacht ik altijd. Of ik was bang dat ze zich alleen maar zorgen zouden maken. Ze waren al zo beschermend, vonden het al eng als ik de bus pakte om in Groot-Ammers uit te gaan.

Het was een andere generatie, een ander milieu. Ze spraken zelf niet over hun gevoelens en ik dus ook niet met hen. Maar eigenlijk deed ik dat met niemand, ook met mijn vriendinnen deelde ik mijn diepere angsten en onzekerheden nooit echt.’

JULIA: ‘Door de therapie en ook zeker door het schrijven ben ik de confrontatie aangegaan. Ook met mijn vader. Lang voelde ik me niet door hem gezien. Hij was een man die een cadeautje gaf terwijl ik graag een knuffel wilde. Ik wilde horen dat hij van me hield. Hij was geen vader die opstond om ontbijt te maken of me uitzwaaide.

Als ik bij hem was en mijn moeder miste, zei hij: ‘Hoe denk je dat het voor mij is om dat steeds te horen?’ Ik heb hem een brief geschreven waarin ik eindelijk mijn gevoelens uitte. Daarmee is er echt iets opengebroken.’

ANITA: ‘Het heeft niet alleen haar, maar ook hem geholpen. Daar ben ik heel dankbaar voor.’

Denk jij niet: dat had ik ook moeten doen?

ANITA: ‘Zeker had ik dat moeten doen, maar ik durfde de confrontatie gewoon niet aan joh. Ik liep in ons huwelijk letterlijk vast. Ik kon bijna niet meer lopen, alles deed pijn, ik had krukken nodig om me voort te bewegen. Mijn lijf zei op een gegeven moment gewoon stop. Op advies van een vriendin ging ik naar een ‘touch for health’-therapeut. Pas daar zag ik dat ik niet met emoties en de werkelijkheid kon omgaan. Ik stopte alles weg. Maar toen ik dat besefte, koos ik voor de makkelijke oplossing: scheiden. Ik wilde niet naar de pijn, nog steeds niet.’

Is het contact tussen jullie sinds het boek anders ge­worden?

JULIA: ‘Ook tegen mijn moeder durf ik nu dingen te zeggen die ik vroeger had laten zitten.’

ANITA: ‘Vorige week gingen we even koffiedrinken. Ik had nog niets gegeten en keek op de kaart. Er was keuze tussen een tosti en een croissant, wat ik alle twee niet zo’n goed idee vind als ontbijt, de dag daarvoor had ik namelijk ook al flink gebunkerd. Toen ik dat benoemde, zei Julia: ‘Hallo mam, dit moet je niet doen. Dit is dus heel triggerend.’ Ze kwam voor zichzelf op, dat was voor mij weer een leermoment.’

JULIA: ‘Ik wil niet meer over goed en slecht eten praten. Ik wil iets kunnen bestellen als ik trek heb, dan wil ik niet dat mijn moeder vraagt: ‘Maar heb je nog niet ontbeten dan?’ Jawel, dat had ik wel. Wat maakt het uit als ik al ontbeten heb? Ik wil eten wanneer ik honger heb, Zonder het gevoel te hebben dat ik word veroordeeld.’

Julia is ervan overtuigd dat ze geen kinderen wil. Hoe vind jij dat, Anita?

ANITA: ‘Ik heb de leeftijd dat mensen me gaan vragen of er al kleinkinderen op komst zijn. Mens, hou op, denk ik dan. Mijn kinderen zijn dertig en vijfentwintig en met hun eigen leven bezig.

Julia heeft zoveel in te halen. Nu ze eindelijk weer kan genieten, wil ze zich op haarzelf kunnen focussen. Dat snap ik heel goed. Als ik haar hoor zeggen dat ze bang is voor de zorgen die kinderen met zich meebrengen, begrijp ik dat, maar ik probeer haar natuurlijk wel duidelijk te maken dat er vooral heel veel fijne dingen zijn in het moederschap.

Ik hoef echt niet per se een kleinkind, maar ik gun Julia wel wat ik heb met haar. Dat is zo fucking special. Ze heeft me zoveel geleerd. Als ik bedenk wat Juul en ik met elkaar bespreken, vraag ik me weleens af waar ik dat allemaal aan te danken heb.’

Over Anita en Julia

Anita Witzier begon haar televisiecarrière in 1988 als omroepster bij Veronica. Al een jaar later presenteerde ze haar eerste programma, Club Veronica. In 1996 stapte ze over naar de KRO, waar ze uitgroeide tot allround presentator – Tien voor taal, Memories, Anita wordt opgenomen, Voor wie steek jij een kaarsje op... In 2007 won ze de publieksprijs voor beste vrouwelijke televisiepersoonlijkheid, de Zilveren Televizier-Ster. Ook is ze ambassadeur van het Nationaal Reuma Fonds, Hulphond Nederland en de Stichting Lezen en Schrijven. Anita heeft ook een zoon, Bram (30). Ze woont met haar derde man Michel Nillesen in Blaricum.

Julia van Baaren (1997) is de dochter van Anita Witzier en Jeroen van Baaren. Ze is junior copywriter bij Vandejong, een creatief-communicatiebureau in Amsterdam. Met Jules maakte ze onlangs haar debuut als schrijver.

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in