Wil je zien! Expositie over het Meesterlijk Zwart van Cristóbal Balenciaga

De Spaanse maestro was de Picasso van de mode.

De Spaanse modeontwer­per Cristóbal Balenciaga was een man van grote gebaren. Je zou kunnen zeggen dat hij een beeld­houwer met stoffen was. Waar andere couturiers vooral probeerden de vrouwelijke vormen van hun clientèle te benadrukken, creëerde Balenciaga zijn eigen, unieke vormen.

Dat resulteerde in spectaculaire, sculpturale creaties. Hij had daar veel succes mee en was jarenlang een van de invloedrijkste figuren in de wereld van de haute couture. Christian Dior zei over hem: ‘Als haute couture een orkest is, dan is Balenciaga de dirigent.’ En volgens Coco Chanel was Balenciaga de enige ‘échte couturier en waren de anderen gewoon modeontwerpers’.

'Met zwart kon doen wat hij wilde, zonder ruis, zonder afgeleid te worden'

Over het werk van Balenciaga is nu een bijzondere tentoonstelling te zien in het Kunstmuseum Den Haag. Bijzonder, omdat de expositie gaat over de rol die de kleur zwart in zijn ontwerpen speelde. ‘Balenciaga had een grote voorliefde voor zwart,’ vertelt modeconservator Madelief Hohé. ‘Omdat hij met zwart kon doen wat hij wilde, zonder ruis, zonder afgeleid te worden. Met geniale trucs bereikte hij in zijn zwarte ontwerpen prachtige effecten.’

'Er zit ook heel veel vrolijkheid in Balenciaga’s zwart'

Een tentoonstelling samenstellen met alleen zwarte kledingstukken is een uitdaging – alleen in de laatste zaal zijn creaties te zien met kleine kleuraccenten. Maar wie denkt dat dit een saaie expositie is, vergist zich.

‘Door de speling van het licht en het gebruik van contrasterende materialen, glanzende zijdes, fluweel, transparante stoffen, prachtige borduursels, draperieën, glitters en kant, is er juist ontzettend veel te zien. Er zit ook heel veel vrolijkheid in Balenciaga’s zwart.’

Koning van de haute couture

Cristóbal Balenciaga werd geboren in Getaria, een kustdorpje in Spaans Baskenland. Zijn vader was visser, maar overleed toen Cristóbal nog een kind was. Zijn moeder verdiende de kost als naaister en dat was een vak dat de kleine Cristóbal mateloos fascineerde.

Al heel jong trad hij als leerling in dienst bij een kleermaker. De legende wil dat hij zo talentvol was dat hij de aandacht trok van de markiezin De Casa Torres, die een zomerpaleis in Getaria had en zijn mecenas werd. In een interview in Paris Match vertelde Balenciaga dat hij in de kerk zijn ogen uitkeek op de prachtige jurken van de markiezin.

Nadat hij al zijn moed bijeen had geraapt, stapte hij op haar af en vroeg hij of hij eens in haar klerenkast mocht kijken. De markiezin, geamuseerd, vond het goed. Vervolgens zou hij op twaalfjarige leeftijd een jurk voor haar hebben genaaid. Of het ook werkelijk zo is gegaan, weten we niet, maar het is wel een feit dat de markiezin hem introduceerde in de Spaanse high society.

Madelief Hohé: ‘Dior snoerde vrouwen in, maar Balenciaga kwam met comfortabele A-lijn jurken. Met een prachtig uitgesneden hals en een grote strik op de rug. Heel elegant, maar ook theatraal. Hij bedacht een mantelpak met een kraag die ook als hoodie kan fungeren. Zo hip. Vrouwen werden er heel hebberig van.’

Balenciaga was niet alleen een vernieuwer als het ging om vorm, maar ook op materiaalgebied. Hij experimenteerde eindeloos met stoffen waarmee hij zijn moulages kon verwezenlijken. Samen met een Zwitserse textielfabrikant ontwikkelde hij zelfs een eigen stof: gazar. Deze lichte maar wel stevige zijden stof was voor Balenciaga ideaal omdat die heel goed zijn vorm behield.

Spaanse cultuur

De ontwerper, door modefotograaf Cecil Beaton ‘fashion’s Picasso’ genoemd, putte voortdurend uit zijn culturele achtergrond. Zijn flamboyante kledingstukken herinneren afwisselend aan de jurken van flamencodanseressen, aan de hofjaponnen van infanta’s of aan de rijkgeborduurde pakken van stierenvechters. Ook de mantillas, kanten hoofdbedekkingen, die telkens terugkeren in zijn werk, roepen een Spaanse sfeer op. Maar hij ontwierp ook heel eenvoudige kleding­stukken, waaraan één geniaal detail of een verbluffende halsuitsnede een twist gaf.

In 1968 stapte Balenciaga uit het vak. ‘In de jaren zestig ging de mode de richting van de massaproductie op. Daar had Balenciaga geen zin in. Zijn mode was elitair en hij wilde geen concessies doen.’

Dat is inmiddels 54 jaar geleden. Frappant genoeg komt deze expositie in een tijd dat het merk Balenciaga enorm opgang maakt. Sterker nog, Vogue omschreef het als ‘the hottest high fashion brand on the planet right now’.

BALENCIAGA – MEESTERLIJK ZWART is van 24 september tot en met 5 maart 2023 te zien in het Kunstmuseum Den Haag.

Foto's (c) Getty Images, courtesy of Kunstmuseum Den Haag

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in