Actrice Rifka Lodeizen over ambitie, angst en aanpakken

'Ik ben ook gewoon een vrouw van bijna vijftig die denkt: 'O, help, krijgen we dat!'

Met scenarioschrijven is anti-diva Rifka Lodeizen aan een tweede carrière begonnen. Ze kan veel kwijt in dat nieuwe ambacht waar ze smoorverliefd op werd. Ook de angsten en onzekerheden waar ze nog altijd mee worstelt. ‘Soms heb ik het gevoel dat ik bloot op een sokkel sta.’

"Ik ben bescheiden, maar wel ambitieus,' zegt Lodeizen en daarmee typeert ze zichzelf perfect. Want ze mag wars zijn van sterallures, ze weet wat ze kan en voelt altijd de drang om nog beter te worden. Ze speelde indrukwekkende rollen.

In de film Tonio bijvoorbeeld, als de door verdriet ver­scheurde Mirjam Rotenstreich, echtgenote van A.F.Th. van der Heijden, die bijna ten onder gaat aan de dood van haar enige kind. Series als Overspel, Judas en Lieve Mama bewezen dat ze niet alleen past in het art­housecircuit, maar ook een breed publiek kan bereiken.

Ze blijft een anti-diva, die buiten haar werk de spotlights mijdt en liever ook geen interviews geeft. Veel te vertellen, heeft ze wel. Zo heeft ze in stilte een nieuwe carrière als scenarioschrijver weten op te bouwen, die inmiddels zicht­baar vruchten begint af te werpen.

Zoals een aflevering in de nieuwe BNNVARA-serie NOOD, die dit najaar wordt uitgezon­den. Acteren blijft een constante. Dit najaar speelt ze een mantelzorger in tv-serie Maud en Babs, bij omroep MAX, naast onder anderen Loes Luca. Ze heeft zelfs een jubi­leum te vieren, want precies 25 jaar gele­den stond ze op de set van haar eerste speelfilm, Hufters & Hofdames, geregis­seerd door Eddy Terstall.

Het begin van haar opmars als een van de meest succesvolle actrices van Nederland. Maar liever dan over haar drie Gouden Kalveren praat ze over haar angsten, onze­kerheden en andere menselijke onvolko­menheden.

Als ik haar 25-jarig filmjubileum ter sprake breng, reageert ze verrast. ‘O echt? Dat wist ik helemaal niet!’ Ze lacht er hartelijk bij. Wel confronterend, vindt ze, maar vooral leuk: ‘Acteren voelt vertrouwd. Het heeft me best een tijd gekost om te weten hoe ik het precies moest aanvliegen, maar nu ken­nen “we” elkaar goed.

'Heb jij dat ook? Dat je voor je gevoel soms weer terug bent bij af?'

Het is een beetje zoals in een vriendschap, die hechter wordt met de jaren, al ben ik bij vlagen nog steeds onzeker. Dan denk ik eerst dat ik iets wel kan, om op de set ineens in paniek te raken en te denken: ik kan dit helemáál niet. Heb jij dat ook? Dat je voor je gevoel soms weer terug bent bij af? Ik vind dat soort gedach­ten niet erg, hoor. Ze zorgen ervoor dat je niet inkakt of naast je schoenen gaat lopen, dat is ook belangrijk.’

De winst is, dat die onzekerheid minder vaak opduikt en min­der lang blijft hangen. Een moeilijke rol vindt ze nu vooral interessant.

Ze heeft een aantal vrouwen vertolkt die echt bestaan, zoals MIrjam Rotenstreich in Tonio en Astrid Holleeder in Judas. Die laat­ste kiest voor de vlucht naar voren om haar broer Willem voorgoed achter de tralies te krijgen, ook al is ze haar leven vanaf dat moment niet meer zeker.

Lodeizen sprak Astrid uitgebreid, maar koos niet voor de imitatie. ‘Ik ga altijd op zoek in mezelf, naar míjn angst, míjn woede, míjn verdriet. Op de set maak ik die emoties dan weer klein. Ik vind het boeiender als het net zo’n beet­je doorschemert.’

Enthousiast vertelt ze dat er een nieuw sei­zoen van Judas komt. ‘Het eerste seizoen stopte met de veroordeling van Willem Holleeder, maar daarmee was het verhaal nog niet klaar. Er valt nog een heleboel te vertellen.’

Je stapt in heftige, sombere werelden. Werkt dat door in je eigen leven?

‘Niet in de zin dat het me verandert. Ik heb zelf rond mijn twintigste met angsten getobd, vooral met de angst dat er iets met mijn familie zou gebeuren. Een tweedegeneratie-dinge­tje; mijn vaders familie is in Sobibor ver­gast.

Ik ben er nu aardig overheen, maar niet helemaal. Mijn dochters van elf en zestien vinden me een bezorgde moeder. Wat ik stiekem jammer vind, maar niet onterecht. Het verkeer in Amsterdam zag ik vóór Tonio al als een soort Russisch rou­lette.

Mijn vriend Caspar is relaxter. Het heeft natuurlijk ook niet zo veel zin, die bezorgdheid. Áls het misgaat, heeft hij een prettiger leven gehad dan ik, en de uitkomst is precies hetzelfde.’

Je dochters zijn je zwakke plek?

‘Ja, terwijl het ergste natuurlijk nog komt, als ze echt op eigen benen gaan staan. Ik probeer dus te leren van Caspar. Verder ben ik niet echt zwaartillend. Achteraf gezien heb ik zeker tot mijn veertigste een zorgeloos prinses­senbestaan geleid. Af en toe werd ik opge­haald om een stukje te acteren en dan kon ik weer een maand koffiedrinken met vrien­dinnen en zo. Als acteur werk je meer niet dan wel.'

Dat is voorbij sinds je ook bent gaan schrij­ven?

‘Ja, eigenlijk kwam dat toevallig op mijn pad. Ik had een potje met geld, waar ik iets leuks en zinvols mee wilde doen. Dat werd een scenario-opleiding en op dag één was ik verliefd.

'Het is een kwestie van vlieguren maken, elke dag water geven. Anders wordt het niks'

Al lijkt het alsof ik er een zweepje bij heb gekocht, want sindsdien werk ik harder dan ooit. Hele dagen, op een gehuurde zolderkamer. Het is een kwestie van vlieguren maken, elke dag water geven. Anders wordt het niks. Toen ik laatst een keer naar een Netflixserie zat te kijken, in feite voor een schrijfopdracht, had ik het gevoel dat ik zat te spijbelen.’

Ben je blij met de score tot nu toe?

‘Nou, het valt niet mee. Ik heb een script voor een korte film geschreven, en samen met Paula van der Oest het script voor haar film Kleine IJstijd. Maar verder vooral veel dingen die niet zijn gemaakt, of nog niet. Inmiddels weet ik dat het heel normaal is als negen van de tien dingen waaraan je werkt, uit­eindelijk niet doorgaan.’ Met een grijns: ‘En ik heb dus vooral heel hard gewerkt aan die negen dingen.’

Speelt corona ook een rol?

‘Nee, nee, nee,’ reageert ze beslist. ‘Film is gewoon heel duur, dus je hebt geluk als het balletje precies de goede kant op rolt. Bovendien moet ik zelf nog veel leren, dus ik ben des te blijer als iets wél lukt, zoals mijn afleve­ring van de nieuwe serie NOOD.

Die gaat over een meisje van tien dat de meldkamer van de politie belt. Ze heeft zich thuis opgesloten in een kast, omdat ze denkt dat er een inbreker in huis is en dan blijkt alles toch heel anders in elkaar te zitten dan je eerst dacht. Zo’n tienjarige vind ik leuk, na twee dochters in die leeftijd.’

Waarover schrijf je het liefst?

‘Over echte mensen en familierelaties. Niet autobiogra­fisch, hoor. Al heb ik laatst geschreven over een dementerende vader in een verpleeg­huis, die leek op mijn vader in de laatste jaren van zijn leven. Verdrietig, en toch kon ik om hem lachen.

'Borstklopperij vind ik bijvoorbeeld heel irritant. Maar waarom eigenlijk?'

Ik heb ook gemerkt dat het fijn is om personages trekjes mee te geven waar ik me in mijn eigen leven aan stoor. Borstklopperij vind ik bijvoorbeeld heel irritant. Maar waarom eigenlijk? Daar duik ik dan dieper in door erover te schrij­ven. En uiteindelijk ga ik zelfs een beetje van zo iemand houden, want dat gedrag komt natuurlijk ook ergens vandaan.

Liegen vind ik ook interessant. Dát mensen het doen, en hoe. De meeste mensen geven niet graag toe dat het minder goed met ze gaat, dus dan is het leuk om een personage een niets-aan-de-handverhaal te laten vertellen terwijl je als kijker weet dat er net van alles is misgegaan.’

'Soms doe ik dingen goed en een andere keer weer helemaal verkeerd'

Stralend: ‘Ik doe zelf net zo goed weleens ergens een schepje bovenop of haal er een onsje af. Om te maskeren dat ik ook gewoon een prutser ben. Soms doe ik dingen goed en een andere keer weer helemaal verkeerd.’

Acteren en schrijven blijf je combineren?

‘Ja, dat is fantastisch. Ik bof ook dat ik nog steeds gevraagd word. Blijkbaar heb ik de tijd mee, want vroeger was je met 38 al te oud voor een moederrol. Al zijn er in Nederland nog steeds veel te weinig mooie rollen te verdelen voor vrouwen, dus ik heb wel het gevoel dat ik over een smalle richel loop, en wie weet voor hoe lang. Maar goed, voorlopig sta ik er nog op.’

Je vriendinnen Kim van Kooten en Nadja Hüpscher acteren en schrijven ook. Geeft dat steun?

‘We moeten in de eerste plaats heel veel lachen samen, maar het is inder­daad prettig dat ze ook die kanten van mijn leven begrijpen en bijvoorbeeld weten dat een eerste draaidag voelt als een sprong in een koud zwembad, omdat je nog aan elkaar moet wennen.

We kennen elkaar al heel lang, zijn bij castings vaak elkaars concur­renten geweest. Maar dat is het fijne als je van elkaar houdt: je gunt elkaar het aller­beste. Ik hoop altijd dat een van ons drieën de rol krijgt, in plaats van alleen ik.

In Maud en Babs spelen we alle drie, dat is helemaal bijzonder. Ik merk dat ik vrijer speel, juist doordat het onderling zo veilig en vertrouwd is. Schrijven ligt iets lastiger. Nadja en Kim doen dat al veel langer dan ik en zijn allebei heel goed. Het helpt dus wel als ik hun din­gen laat lezen, maar ik vind het ook span­nend om hun mening te vragen. Spannender dan bij een ander.’

Je legt de lat hoog?

‘Ja, altijd. Op het irri­tante af soms. Ik ben wel bescheiden, maar ook ambitieus.'

Heeft die ambitie een hoge prijs?

‘Mijn dochters hebben weleens geroepen: “Jij bent er nooit!” Dat had dan vooral te maken met films die in het buitenland werden opge­nomen, maar ik trek het me wel aan en pro­beer het gemis te compenseren met kwaliteit.

Door met ze te praten over de dingen die hen bezighouden en een beetje een voorbeeld te zijn. Geen vlees eten, niet te veel vliegen, dat soort dingen. Opvoeden blijft nattevingerwerk, maar ik hoop wel dat ze aardige, sociale mensen worden die vertrouwen heb­ben in zichzelf en nadenken over de wereld.

Intussen prijs ik me gelukkig met Caspar, die thuis alles opvangt als ik er niet ben, want zonder hem had ik me veel keuzes nooit kun­nen veroorloven. Dus 25 jaar carrière is mede mogelijk gemaakt door Caspar!’

Hoe kijk je aan tegen ouder worden?

‘Voor schrijven en acteren is het in feite een voor­deel, want hoe ouder, hoe meer levenser­varing om uit te putten.

'Voor de rest is het “accepteren kun je leren"'

Maar verder ben ik ook gewoon een vrouw van bijna vijftig, die denkt: o help, krijgen we dat! Ik probeer mijn lijf goed te onder­houden, eet gezond, verzorg mijn huid, doe aan Pilates. Voor de rest is het “accepteren kun je leren”. Anders wordt het vechten tegen de bierkaai, want van ouderdom win je het toch niet.’

Je hebt het over levenservaring. Wat heb je geleerd op relatiegebied?

‘Dat het fijn is om dingen samen te doen, maar ook om elkaar de ruimte te geven. Caspar en ik heb­ben allebei ook een eigen leven, eigen vrienden. Ik denk dat dat onze kracht is.’

Als actrice moet je je vaak kwetsbaar opstellen, hoe kijk je in je eigen leven naar kwetsbaarheid?

‘Ik kan me af en toe heel kwetsbaar voelen, alsof ik in mijn blootje op een sokkel sta. Vroeger dacht ik dat ik de enige was, maar gaandeweg kwam ik erachter dat iedereen dat heeft. En dat dat kwetsbare juist is wat mensen leuk en boei­end maakt. Ik heb ook lang gedacht dat je angsten en andere moeilijke gevoelens beter kon negeren, wegdrukken, maar dan kwamen ze ineens midden in de nacht boven borrelen. Dus nu accepteer ik ze: oké, ik ben bang. Dat ontspant.

'Ik wil laten zien dat ik aardig ben, mijn best doen voor iemand'

Maar er zijn ook genoeg dingen waar ik nog steeds mee tob, hoor. Bekendheid bijvoor­beeld. Ik heb op het schoolplein wel mee­gemaakt dat ik al aardig werd gevonden voordat ik iets had gezegd. Dat vind ik dus helemaal niet leuk. Ik wil laten zien dat ik aardig ben, mijn best doen voor iemand. Of bewust níet, dat kan natuurlijk ook.’

DIT INTERVIEW HEEFT EERDER IN DE PRINTEDITIE VAN NOUVEAU GESTAAN (C) NOUVEAU / DPG MEDIA 2021. STYLING: CLAUDIA ENGELS / VISAGIE: INGRID VAN HEMERT HOUSE OF ORANGE

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in