Wat openstaan voor het onverwachte voor je kan doen

Minder plannen: deze hoogleraar legt uit waarom het zo belangrijk is open te staan voor het onverwachte

Tekst: Sjoukje van de Kolk

Durf de controle los te laten, zegt de Duitse hoogleraar sociologie Hartmut Rosa. Want een stortbui en zonsondergang zijn juist zo magisch omdat je er geen invloed op hebt.

In deze tijd lijken we meer dan ooit controle te willen uitoefenen, schrijft u in uw boek Onbeschikbaarheid.

“Zeker. Wij mensen hebben allerlei manieren gevonden om de wereld steeds meer naar onze hand te zetten, met behulp van wetenschap en technologie. We willen de dingen beheersen, controleren.

Neem het onderwijs, waar veel meetbaar is gemaakt en leerkrachten en ouders er alles aan doen om kinderen de beste resultaten te laten halen. We streven naar optimale gezondheid door te letten op de juiste voeding, beweging en medische mogelijkheden.

Natuurlijk, het is heel menselijk om invloed te willen hebben op je omgeving – het geeft je een veilig gevoel. Maar we verleggen wel steeds de grenzen van wat haalbaar is en willen onze mogelijkheden almaar vergroten. De kapitalistische gedachte regeert dat meer altijd beter is, en we moeten steeds harder lopen om niet achteruit te gaan. Dat geldt voor bedrijven en voor onszelf, want je wilt niet verliezen van de concurrentie.”

Hoewel we angstvallig proberen alles in de hand te houden, verliezen we volgens u juist de controle.

“Dat is het paradoxale. Juist doordat we alles onder controle willen houden, worden dingen onbeheersbaar – ook in de politiek. Kijk naar de Brexit of de oorlog in Oekraïne. Het zit ’m ook in de dagelijkse dingen. Als je telefoon of laptop het niet meer doet, ben je meteen onthand.

Ooit verzamelden we hout en maakten we vuur als het koud was. Dat gaf een gevoel van zelfredzaamheid. Nu is het veel makkelijker om het warm te krijgen: je draait aan een knop en de verwarming gaat aan. Maar als de knop om de een of andere reden niet werkt, zijn we hulpeloos. De wereld die we technisch dachten te beheersen, blijkt op dat moment ineens totaal oncontroleerbaar voor ons.”

Al die pogingen om de wereld te beheersen, maken ons ook niet gelukkig, schrijft u.

“Volgens mij draait geluk om de wisselwerking die er is met een ander mens, een kunstwerk, de natuur, een idee of je werk. Ik noem dat resonantie.

Dat is het tegenovergestelde van controle, het betekent juist openstaan voor wat zich aandient. Je kwetsbaar op durven stellen en laten raken door iets wat je niet helemaal kent en niet kunt beheersen.

Het is de durf om ergens aan te beginnen waarvan je de uitkomst niet kent. Te luisteren en reageren vanuit de verbinding tussen jou en iets of iemand anders.

Resonantie kun je dan ook niet plannen of grondig voorbereiden. Het gebeurt. De misvatting in onze cultuur is dat we denken altijd iets te moeten dóén om in zo’n staat te komen.

De wereld zit vol advies van psychologen en filosofen. Je moet creatiever zijn, geduldiger, relaxter, meer mindful – en met deze tips bereik je dat. Maar resonantie is niet iets wat ik doe, maar iets wat met me gebeurt.”

Misschien is openstaan voor wat zich aandient lastig in ons drukke leven?

“Absoluut. Als je het vliegtuig moet halen, is de kans groot dat je met niets of niemand resoneert. Want je hebt dan maar één doel: op tijd zijn. Op zo’n moment sta je helemaal niet open voor onverwachte momenten of dingen die je kunnen raken, iedereen moet gewoon aan de kant.

Mijn punt is dat we tegenwoordig altijd het vliegtuig aan het halen zijn, de hele dag door. Onze to do-lijst brengt een houding teweeg die in mijn ogen iets agressiefs heeft: ik moet dit en ik wil dat. Ik moet de trein halen en mijn rapport afmaken en straks boodschappen doen en een cadeautje kopen. Met zo’n houding laat je de dingen niet gebeuren.

Daarbij zijn we heel streng voor onszelf: ik moet meer stappen zetten op een dag en meer sporten, ik moet eigenlijk een betere baan zoeken. En ik ben zo moe, maar moet nu naar yoga om te ontspannen.

Terwijl in elk moment een kleine opening zit voor resonantie en interactie. Kijk nu maar eens uit het raam, dan zie je: hé, een vogel – of er drijven wolken over. We hoeven er alleen maar bij stil te staan en het te zien.”

Die momenten zijn dus juist niet planbaar of ‘beschikbaar’?

“Precies, daarom is openstaan voor het onverwachte ook zo belangrijk. Eigenlijk is het een voorwaarde voor de kleine, meer alledaagse ervaringen van resonantie. Juist omdat je geen invloed hebt op een stortbui of extreem mooie zonsondergang, zijn die momenten zo magisch.

Dat geldt ook voor ontmoetingen: je weet niet of de ander openstaat voor een ‘resonante’ relatie, je hebt het niet in de hand.

In het Duits is er het woord ‘aufhören’. Dat heeft een interessante dubbele betekenis. Het betekent stoppen, en zo gebruiken we het ook vaak.

Maar tegelijkertijd betekent het: luister beter. Het gaat er juist om niets te doen. Je moet stoppen, zodat je kunt ‘luisteren’ naar de wereld en erdoor kunt worden gegrepen.”

Hoe zit het met uw eigen resonantie-ervaringen?

“Ook ik worstel met een tekort aan tijd: moet ik misschien alleen nog focussen op het hoogleraar zijn en mijn volgende boek? Aan de andere kant maak ik wel degelijk ruimte voor wat ik belangrijk vind.

Tijdens het werken aan een boek ben ik immuun voor prikkels en maakt het me niet uit of de telefoon maar blijft overgaan. Ik reageer er gewoon niet op. Als ik schrijf, schrijf ik en kom ik in een flow. Een tijd terug heb ik een boekje geschreven over heavy metal. Me op zo’n onderwerp storten is voor mij een resonerende ervaring.”

Uw boeken zijn een pleidooi voor een andere manier van leven. Tijdens de pandemie leken er eindelijk echte veranderingen aan te komen.

“Toch wilden we erna zo snel mogelijk terug naar hoe het daarvoor was. Ja, daar was ik in eerste instantie teleurgesteld over. Ik had gerekend op een paradigmaverschuiving. Maar we gingen door alsof er niets gebeurd was, terug naar het oude normaal van drukte, haasten en veel stress.

Als socioloog denk ik nog steeds dat er, zodra bepaalde routines drastisch worden doorbroken, iets nieuws kan ontstaan. Bij een crisis als deze moet je eerst handelen en de vlammen doven. Vervolgens kun je over verandering gaan nadenken.

Wat ik zie, is dat er over de hele wereld allerlei interessante dingen gaande zijn. Veel jonge mensen van de generatie Z zeggen dat ze minder willen werken, en geen carrière ambiëren waarbij je zo veel mogelijk verdient en het altijd druk hebt. Ze willen tijd hebben voor de dingen die ze echt belangrijk vinden.

Laten we even afwachten wat de impact op lange termijn is. In de veertiende eeuw heerste de pest, een grote ramp. Terugkijkend wordt die pandemie beschouwd als de breuklijn tussen de middeleeuwen en de tijd die erop volgde, tot aan de moderniteit in de achttiende eeuw. Het kostte een eeuw of drie, vier voordat je echt verandering zag. Misschien moeten we wat geduld hebben en hangt er alsnog verandering in de lucht.”

Dit artikel heeft eerder op Flowmagazine.nl gestaan.