Manipulatie: het geheime wapen in veel relaties

Psychotherapeut Marie Andersen bespreekt vijf stellingen over manipulatie

Iedereen manipuleert overal: in reclame, politiek, rechtspraak en ons sociale leven. Is dat gevaarlijk? Wel als het in je gedrag gaat zitten. Psychotherapeut Marie Andersen schreef er een boek over. Vijf stellingen onder de loep.

1. Iedereen manipuleert weleens

Waar: "We zijn allemaal in staat te manipuleren", zegt Andersen. "Manipulatie zit in ieders persoonlijke gereedschapskist. Als je het niet redt om met een normale, respectvolle manier een oplossing te vinden voor een meningsverschil of in een situatie waarbij je luistert naar de ander, ga je de ander proberen te overtuigen van jouw gelijk. Dan tast je iets dieper in je gereedschapskist en grijp je naar dat ene geheime wapen: manipulatie. Je probeert de ander een schuldgevoel aan te praten, geeft hem of haar de schuld van je eigen frustratie of je doet de waarheid een beetje geweld aan, zodat het in je straatje past.

"Door op bepaalde details in te zoomen, raakt de ander uit balans, voelt zich schuldig en verliest zijn focus. Niet elegant, niet eerlijk, wel doeltreffend. Het gebeurt bijna iedereen weleens. En in de meeste gevallen gebeurt het onbewust. Gelukkig maar."

2. Manipulatie is een ernstige aandoening

Niet waar: "De term manipulator biedt geen diagnose, maar is een instinctief controlemiddel om iemands gedrag te beheersen of iemand van zijn gelijk te overtuigen. Bijzonder ongewenst en op een subtiele manier oneerlijk.

"Het wordt ingezet door iemand die onbewust bang is om uit evenwicht te worden gebracht door diegene tegenover hem, die hij als bedreigend ervaart, maar met wie hij wel een band heeft. Het gebeurt in huwelijken, in vriendschappen, tussen ouders en kinderen, tussen collega's, broers en zussen. Kortom, bij mensen die met elkaar zijn verbonden. De oorzaak? Een kindertijd met een tekort aan onvoorwaardelijke ouderliefde.

"Veel kinderen leren dat er van ze wordt gehouden zolang ze volgzaam zijn en 'ja' zeggen. In de jaren die volgen, worden ze daarin bevestigd. Zolang je 'ja' zegt, is het goed, ben je lief en wordt er van je gehouden. Kinderen voelen zich dan vaak slecht, maar ze weten niet waardoor. Ze houden van hun ouders, willen ze niet teleurstellen. Ze zijn nog te onzeker om zich van hen los te maken.

"Meestal gaan jongeren op een gegeven moment wel vraagtekens zetten bij hun opvoeding, hebben ze de behoefte om zich af te zetten en hun eigen identiteit te zoeken.

"Het duurt jaren voor gemanipuleerde kinderen inzien waarom ze zich zo ongelukkig voelden, als ze al de moed of kracht hebben om zichzelf vragen te stellen. De kans dat ze op volwassen leeftijd met hun eigen vrienden, partner of kinderen de rol van slachtoffer of manipulator invullen, is aanzienlijk. Dus geen ziekte, maar een overdraagbaar instinct."

3. De ander uit balans kunnen brengen, geeft aan dat je kracht hebt

Niet waar: "Het lijkt alsof een manipulator enorm van zichzelf overtuigd is. Maar hij of zij heeft juist een instabiele persoonlijkheid en is diep in zijn hart heel onzeker. In feite beschermt diegene zichzelf tegen de kracht van de ander.

"Een manipulator zal nooit zeggen dat hij het niet weet, dat hij niet helemaal zichzelf is. Omdat hij bang is dat een ander misbruik van hem maakt en dat hij dan verloren heeft. Dus gaat hij door met zijn gedrag, hij heeft zijn slachtoffer nodig. Wat hij bewerkstelligt, is zijn trots en steun, het geeft hem een goed gevoel, het streelt zijn narcistische kantje.

"Maar het slachtoffer is ook zijn boksbal of zondebok. Om die ander onder de duim te houden en het evenwicht te behouden, draait de manipulator eromheen. Ik houd van je, ik haat je... Hij probeert, vaak onbewust, de ander te verzwakken, in diskrediet te brengen, zodat hij in geen geval de overhand neemt. Hij negeert je, denigreert, maakt je belachelijk en vleit je dan weer. Zelfbewuste mensen staan daar lijnrecht tegenover. Ze hoeven zichzelf niet te overschreeuwen, ze hebben geen ander nodig om te overtuigen. Ze durven zich kwetsbaar op te stellen en juist daardoor stralen ze kracht uit en wordt er naar hen geluisterd."

4. Eens een manipulator, altijd een manipulator

Waar: "In eerste instantie zal een manipulator zijn gedrag altijd ontkennen, de ander ervan beschuldigen gek te zijn en het verkeerd te zien. 'Ik heb helemaal geen probleem! Jij bent het die niet spoort! Je ziet dingen die er niet zijn! Ik heb geen last, ik klaag niet. Jij zou eens naar jezelf moeten laten kijken.'

"Zo legt hij zijn verantwoordelijkheid bij de ander. Omdat hij zelf gelooft wat hij zegt, klinkt het aannemelijk. In feite liegt hij tegen zichzelf. 'Ontkennen' is de waarheid minachten. Toch is dit patroon te doorbreken, wanneer hij of zij een spiegel krijgt voorgehouden. Een spiegel die laat zien dat zijn gedrag tot verlies leidt.

"Stel, een man manipuleert jarenlang zijn vrouw. Ze trekt het niet meer en gaat weg. Hij ontmoet een nieuwe liefde en daarmee gebeurt hetzelfde. Ze vertrekt. Als het hem een derde keer overkomt, kan de man zichzelf afvragen: goh, zou het aan mij kunnen liggen? Maar dat gebeurt zelden. De meeste manipulatoren komen niet op deze gedachte."

5. Een relatie waarin gemanipuleerd wordt, is altijd schadelijk

Waar: "Wie gemanipuleerd wordt, lijdt. Hij of zij wordt onzeker, gaat twijfelen aan zijn eigen denken en kunnen en verliest zo de grip op zijn leven. De zelfwaardering daalt, alsook het zelfvertrouwen. Deze vorm van onderwerping kan leiden tot psychische ravage en verlies van identiteit.

"Ik zie ze veel in mijn praktijk, slachtoffers van een manipulerende echtgenoot of echtgenote. Ze lijden al jaren. Dan komen ze bij mij en vragen: 'Help me zodat mijn pijn minder wordt. Maar ik ga niet bij hem weg'. Helaas, je moet zelf de vicieuze cirkel doorbreken. Zolang je doet wat de ander wil, omdat je denkt 'nou ja, zo erg is het niet en dan komt er in elk geval geen ruzie', verandert er niets.

"Alleen jij kunt de stap zetten om een partner te verlaten die je onderwerpt aan zijn grillen, om je ontslag in te dienen en te vertrekken uit een baan waar je elke dag met tegenzin naartoe gaat, om 'nee' te zeggen tegen je familie als de gedachte aan de zondagse lunch alleen al je maag doet keren. Elke relatie waarvan je telkens een knoop in je maag krijgt, moet je stoppen. Je hebt maar één leven!"

Marie Andersen, Manipulatie herkennen en oplossen, Horizon, 22,99 euro.

Vier vormen van manipulatie

• Afkeuring: kritiek uiten, de ander belachelijk maken, veroordelen. Bijvoorbeeld: 'Wat ben je toch gevoelig, je neemt alles verkeerd op.' Oplossing: zeggen dat je niet aanvaardt dat je behandeld wordt op een manier die jij verkeerd of ongepast vindt. Blijf terugkomen op wat er echt gebeurd is.

• Zich opdringen: autoritair gedrag vertonen, chanteren, woede-uitbarstingen. Beslissen voor de ander, praten in de 'wij' vorm. Bijvoorbeeld: 'Ik heb besloten: we gaan de nieuwe keukentoestellen toch rechts zetten.' 'Maar liefje, had even overlegd, ik sta de meeste tijd in de keuken.' Oplossing: 'Jij bent jij en ik ben ik' is een gedragslijn die vaak helpt om een gezondere houding te vinden.

• Isoleren: afkeuren van vrienden en externe activiteiten van het slachtoffer. Tweedracht zaaien. Bijvoorbeeld: 'Natuurlijk werkt dit niet, met ouders als de jouwe, dat verklaart alles!' Oplossing: blijf doen wat je leuk vindt, houd de relaties in stand met mensen die je dierbaar zijn.

• Dialoog weigeren: ontwijken, liegen, niet luisteren, beschuldigen. Bijvoorbeeld: 'Ik? Heb ik niet gezegd! Dat verzin je, je denkt zo altijd direct het slechte.' Oplossing: leer deze manier van converseren herkennen. Doe een beroep op iemands intelligentie in plaats van zijn begrip. Eis niet dat hij begrijpt, maar aanvaardt.

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in